चिया सीड लागवड हे आजच्या काळात छोटे, मध्यम शेतकरी किंवा नवउद्योजकांसाठी एक स्टार्टअप व्यवसाय म्हणून फायदेशीर वाटू लागले आहे. याचे प्रमुख कारण म्हणजे कमी इनपुट खर्च, जसे सिंचन, खते, कीटकनाशके यावर अवलंबित्व कमी असणे; आणि बाजारात चिया सीडची वाढती मागणी. जेव्हा मागणी जास्त आणि पुरवठा कमी असेल, तेव्हा बाजारभाव चांगला येतो. शिवाय, चिया हा सुपरफूड म्हणून ओळखला जातो — ज्यामुळे निर्यातीची संधी आणि कीमत वाढू शकते.
चिया सीड लागवड महाराष्ट्रात कशी सुरू करावी?
माती तयारी
मातीचे pH 6.0 ते 7.5 दरम्यान असणे चिया सीड लागवडीसाठी योग्य मानले जाते. शेतातील मातीचा निचरा चांगला असावा, कारण पाण्याचा अतिरेक या पिकाला अपायकारक ठरतो. पांढरी माती किंवा चिकण माती चिया सीडसाठी उत्तम असते. लागवडीपूर्वी शेतातील माती व्यवस्थित गाळून घेणे आणि समतल करणे आवश्यक आहे.
चिया सीड लागवडीसाठी मध्यम ते हलक्या प्रकारची जमीन विशेषतः योग्य ठरते. जर जमीन चांगल्या निचऱ्याची असेल, तर उत्पादनात लक्षणीय वाढ होते. हे पीक 15°C ते 30°C या तापमानाच्या मर्यादेत उत्तम वाढते. महाराष्ट्रातील विदर्भ, मराठवाडा आणि पश्चिम महाराष्ट्र या प्रदेशांमध्ये या पिकासाठी अनुकूल हवामान आढळते.
बियाणे पेरणी साधारण ऑक्टोबर ते नोव्हेंबर दरम्यान करावी. एक एकर क्षेत्रासाठी अंदाजे 1.5 ते 2 किलो बियाण्याची गरज भासते. पेरणीनंतर सुरुवातीच्या 20 दिवसांपर्यंत हलके सिंचन देणे आवश्यक असते. चिया सीडला विशेष खतांची गरज नसते, मात्र सेंद्रिय खतांचा वापर केल्यास गुणवत्ता सुधारते.
कमी पाण्यात व कमी खर्चात चिया लागवड करून भरघोस नफा कसा ?
ड्रिप (थेट थेंब सिंचन) पद्धत वापरल्यास पाण्याचा वाया जाणारा भाग खूपच कमी होतो, कारण पाणी थेट मुळाजवळ पोचते. तसेच, विरर्तन, वाळवंट सुरक्षा, आणि जलव्यवहार सुधारतो. चिया शेतीमध्ये ड्रिप वापरल्यास पाण्याचे कुशल वाटप होते आणि उत्पादनात वाढ होऊ शकते.
शोधात असेही आढळले की पूर्ण सिंचन (100%) वापरल्यास अपेक्षित उत्पादन जास्त येते; पण कमी सिंचन (deficit irrigation) वापरल्यानंतरही चिया पिकातील उत्पादन काही प्रमाणात टिकवता येते.
म्हणून, कमी पाण्याच्या भागावर लक्ष ठेवून ड्रिप + नियंत्रित सिंचन वापरल्याने “पाणी बचत + उत्पादन टिकवणे” हा उत्तम संतुलन साधता येतो.
चिया पिकावर येणारे प्रमुख रोग व कीड — सेंद्रिय उपायांसह
चिया पिकावर काही सामान्य रोग व कीड येऊ शकतात; पण सेंद्रिय उपाय वापरल्याने त्यांचा प्रतिबंध होऊ शकतो:
- रोग — फफूंदी (मोल्ड, पावडर फफूंद)
उपाय: मातीची ड्रेनेज चांगली ठेवणे, पाण्याचे थेट स्प्रे न करणे, रोपांदरम्यान हवा वाहत ठेवणे. निसर्गातील कवकनाशकांसाठी नीम तेल, कोपरा अर्क, दुध-साबणाचे स्प्रे वापरा. - कीड — पिस, अळी, Aphids
उपाय: निसर्गातील प्रतिद्वंद्वी कीड (चिमणी, लेडीबर्ड) आकर्षित करणे, नीम अर्क, गंधक स्प्रे, लवंग अर्क वापरणे. - कीड संक्रमणाचा प्रतिबंध
पिक स्वच्छ ठेवणे, रोग ग्रस्त रोप त्वरीत काढून टाकणे, विविध पिक-फेर वापरणे (crop rotation) अशा पद्धतींनी संक्रमणाचा प्रसार कमी होतो.
हे उपाय वापरल्याने रासायनिक कीटकनाशकावर अवलंबित्व कमी होईल, आणि पिक अधिक सुरक्षित व आरोग्यदायी राहील.नफा–ताळेबंद (उत्पादन खर्च, बाजारभाव, प्रति एकर नफा)
- खाली एक अंदाजे ताळेबंद दिला आहे — हे आकडे शेताच्या परिस्थितीनुसार बदलू शकतात:
| घटक | प्रमाण / किंमत (उदाहरणार्थ) | |
| उत्पादन खर्च (इनपुट + मजूर इ.) | ₹ १५,००० प्रति एकर | |
| अपेक्षित उत्पादन | ३०० – ४०० किग्रॅ प्रति एकर | |
| बाजारभाव | ₹ १५० – ₹ ४०० प्रति किग्रॅ | |
| एकूण महसूल | (उत्पादन × बाजारभाव) = ३०० × २०० = ₹ ६०,००० | |
| निव्वळ नफा | महसूल – खर्च = ₹६०,००० – ₹१५,००० = ₹४५,००० |
चिया सीडचे आरोग्यदायी फायदे, बाजार मागणी व निर्यात संधी
चिया सीडमध्ये ओमेगा-3, फॅटी ऍसिड, प्रोटीन, फायबर, अँटीऑक्सिडंट्स, कॅल्शियम, मॅग्नेशियम इत्यादी पोषक घटक आहेत. हृदयसंबंधी फायदे, रक्तातील कोलेस्टेरॉल कमी करणे, पचन सुधारणा अशा अनेक स्वास्थ्यदृष्ट्या उपयोग आहेत.
जागतिक मार्केटमध्ये चर्चा वाढत असून, चिया सीड मार्केटचे मूल्य २०२४ मध्ये USD ७०५.३० million इतके होते आणि २०२५–३२ दरम्यान ती सुमारे १६.६६% वार्षिक वृद्धीने वाढण्याची अपेक्षा आहे. भारतातील निर्यातीमध्ये वाढ होत आहे; देशाने विविध देशांना चिया सीड निर्यात केली आहेत.
विशेषतः ऑर्गेनिक चिया सीडची मागणी जास्त आहे — ज्यामुळे जास्त किंमती मिळू शकतात. या पार्श्वभूमीवर, स्थानिक बाजारात विक्री, FPO (Farmer Producer Organization) च्या माध्यमातून विक्री आणि निर्यातीचे मार्ग वापरून चांगली आर्थिक संधी आहे.
निष्कर्ष
चिया सीड लागवड आजच्या काळात एक उदयोन्मुख, कमी खर्चीय आणि फायदेशीर कृषी व्यवसाय म्हणून समोर येते. कमी पाण्यात आणि कमी इनपुटमध्ये केलेली शेती देखील चांगला नफा देऊ शकते, विशेषतः ड्रिप इरिगेशन, सेंद्रिय उपाय, आणि योग्य रोग-कीड नियंत्रण वापरल्यास.
मार्केटमध्येल वाढती मागणी, निर्यात संधी आणि Superfood म्हणून प्रसिद्धी यामुळे भविष्यात या क्षेत्रात प्रचंड वाढ होण्याची शक्यता आहे.