टोमॅटो लागवड: माती, खत व सिंचन तंत्र
टोमॅटो हा भारतात सर्वाधिक लागवड होणारा भाजीपाला आहे आणि त्याची मागणी बाजारात सतत वाढत आहे टोमॅटो फार्मिंग इन महाराष्ट्र करताना योग्य माती निवडणे संतुलन खते देणे नियमित सिंचन करणे आणि पीक संरक्षण करणे खूप महत्त्वाचे असते टोमॅटो पिकाचे योग्य व्यवस्थापन केल्यास चांगला बाजार भावही मिळतो
टोमॅटो लागवड: माती, खत व सिंचन तंत्र
टोमॅटोची लागवड प्रामुख्याने ऑक्टोबर नोव्हेंबर किंवा जानेवारी फेब्रुवारी मध्ये केली जाते या काळात टोमॅटोची लागवड सुरू केल्यास उन्हाळ्याचा तापमानाचा धोका कमी होतो रोग तयार करण्यासाठी बियाणे सहा ते आठ आठवडे नर्सरी मध्येच पिकवावे. टोमॅटोच्या रोपांची लागण करताना अंदाजे 50 ते 60 सेंटीमीटर अंतर ठेवल्यास झाडांची मुळे व फळे व्यवस्थित वाढतात.
टोमॅटो साठी हलकी सुपीक आणि जलकुशल माती सर्वोत्तम मानली जाते. मातीचे पीएच 6.0 ते 6.8 दरम्यान असणे गरजेचे आहे. मातीमध्ये पुरेशी सेंद्रिय सामग्री असल्यास मुळांची वाढ चांगली होऊ शकते आणि फळांची गुणवत्ता ही सुधारू शकते. घट्ट किंवा खडकाळ माती टाळावी कारण अशा मातीमध्ये पाणी नीट सोसले जात नाही आणि त्यामुळे मुळांवरती ताण येतो.
टोमॅटोला खत देणे खूप महत्त्वाचे आहे. सुरुवातीच्या वाढीच्या टप्प्यात नायट्रोजन, फॉस्फरस आणि पोटॅशियम (NPK) ची गरज असते. या टप्प्यात १६:०८:२४ NPK खताचा वापर करण्याची शिफारस केली जाते, यामुळे रोपांची मुळे व फांद्या चांगल्या वाढण्यास मदत होते. रोपणानंतर २५–३० दिवसांनी अतिरिक्त नायट्रोजन फवारणी करणे टोमॅटो पीक मजबूत ठेवते. संतुलित खत व्यवस्थापनामुळे टोमॅटो पिकाची रोग प्रतिकारशक्ती वाढते आणि फळांची गुणवत्ता सुधारते. टोमॅटोला फुले लागतात तेव्हा बोरॉनयुक्त खतांचा वापर करावा. बोरॉनमुळे परागकण तयार होतात आणि फळे लागण्यास मदत होते. या अवस्थेत पोटॅशियमचे प्रमाण अधिक असलेले खत, जसे की पोटॅशियम नायट्रेट, वापरणे फायदेशीर ठरते. पोटॅशियममुळे फळांची गुणवत्ता सुधारते.
सिंचन ही टोमॅटो लागवडीतील दुसरी महत्त्वाची बाब आहे. टोमॅटोला नियमित पाणी देणे आवश्यक आहे, पण अति पाणी फळ फुटणे किंवा मुळ कुजणे टाळते. ड्रिप सिंचन ही सर्वोत्तम पद्धत आहे कारण पाणी थेट मुळांपर्यंत पोहोचते आणि पाण्याचा अपव्यय टाळतो. सिंचन सकाळी किंवा संध्याकाळी करणे योग्य असते. पानांवर थेट पाणी टाळल्यास रोगांचा धोका कमी होतो आणि पिकाची वाढ चांगली होते.
टोमॅटो पिकावर ब्लाइट, अळी, इत्यादी कीडांचा धोका असतो. यासाठी जैविक कीटकनाशक किंवा नियोजित रासायनिक फवारणी करणे आवश्यक आहे. Stake किंवा Net लावल्यास फळे जमिनीकडे पडत नाहीत, त्यामुळे पीक सुरक्षित राहते आणि रोगांचा धोका कमी होतो.
चांगल्या व्यवस्थापनामुळे एका हेक्टरवर १५–२५ टन टोमॅटो उत्पादन मिळू शकते. Hybrid बीज जास्त उत्पादन देतात, परंतु खर्च जास्त असतो, तर देशी बीज कमी खर्चात टिकाव धरतात. बाजारभाव मोसमानुसार बदलतो, हिवाळ्यात भाव चांगले राहतात. बियाण्यापासून रोप तयार होण्यासाठी साधारण ६–८ आठवडे लागतात. रोपणानंतर फळ लागण्यासाठी ७५–९० दिवस लागतात, आणि फळ तुडवण्याचा कालावधी ३०–४५ दिवस असतो.
संपूर्ण टोमॅटो लागवड प्रक्रियेत योग्य माती, संतुलित खत, नियमित सिंचन आणि पीक संरक्षण यांचा संगम केल्यास टोमॅटो उत्पादन (Tomato Yield) सुधारते आणि शेतकऱ्यांना बाजारात चांगला नफा मिळतो. या मार्गदर्शकातील टिप्स वापरून tomato farming in Maharashtra करणारे शेतकरी अधिक परिणामकारक आणि फायदेशीर शेती करू शकतात.